Güneş Sistemi'ndeki bütün gezegenler Güneş etrafındaki yörüngede dolanırlar. Diğer yıldızların etrafında dolanan gezegenlere de ötegezegenler denir.
Ötegezegenleri direkt olarak teleskopla gözlemlemek çok zordur. Yıldızlarının parlak ışığı arkasında görünmezler.
Bir yıldızın, etrafında altı gezegenin yörüngede döndüğü küçük bir yıldız olan Kepler-11'i temsili. (Kaynak: NASA/Tim Pyle)
Astronomlar uzaktaki gezegenleri keşfetmek ve inceleyebilmek için farklı yöntemler kullanırlar. Gezegenin yıldızın yörüngesinde dolanırken oluşan etkileri araştırırlar.
Ötegezegenleri nasıl arıyoruz?
Ötegezegenleri araştırmanın yollarından bir tanesi “titreşen” yıldızlara bakmaktır. Yörüngedeki bir gezegen, yıldızının hafifçe merkezin dışında yörüngede dönmesine neden olur ve uzaktan bakınca bu merkezden sapma durumu yıldızın titriyor gibi görünmesini sağlar.
Araştırmacılar bu titremeyi diğer bir deyişle salınımı gözlemleyerek yüzlerce gezegen keşfettiler. Fakat bu yöntem ile sadece Jüpiter ya da daha büyük boyutlardaki gezegenler bulunabilir. Dünya boyutlarındaki gezegenleri bulması daha zordur çünkü bu gezegenler yıldızlarına keşfedilmesi daha zor bir salınım yaptırır.
Yörüngedeki bir gezegen (küçük mavi top) bir yıldızın (büyük sarı top) hafifçe merkezin dışında yörüngede dönmesine sebep olur. Uzaktan bakıldığında yıldız titreşiyormuş gibi görünür.
Diğer yıldız sistemlerinde Dünya benzeri gezegenleri nasıl buluruz?
2009’da NASA ötegezegenleri bulmak için Kepler teleskobunu fırlattı. Kepler'in görevi farklı boyut ve sıcaklıklardaki yıldızların yörüngesinde dolanan değişik yörüngelerdeki ve boyutlardaki gezegenleri aramaktı.
Kepler tarafından keşfedilen bazı gezegenler karasaldı ve yıldızlarına özel bir uzaklıktaydılar. Bu özel noktaya ise yaşanılabilir bölge denir.
Gezegen bizim bakış açımıza göre yıldızının önünden geçmesine transit denir. Kepler transit geçiş metodu ile de birçok ötegezegen keşfetmiştir. Gezegen transit geçiş yaparken yıldızın ışığını bir miktar engeller ve yıldızın ışığının gezegenin geçiş süresince çok az sönükleşmesine neden olur.
Astronomlar geçiş boyunca yıldızın parlaklığındaki değişimi gözlemleyerek gezegenin boyutunu, geçişler arasındaki zamanı çalışarak da gezegenin yıldıza olan uzaklığını bulabilirler. Ayrıca gezegenin yıldızına olan uzaklığı bu gezegenin sıcaklığı hakkında astronomların bilgi sahibi olmasını sağlar. Eğer gezegen doğru sıcaklıkta olursa bünyesinde sıvı halde su barındırabilir ki bu uzaydaki yaşam arayışı için önemli bir kriterdir.
Yıldızın Kepler uzay aracından görünümü (Kaynak: NASA/Kepler görevi/Wendy Stenzel)
Şimdiye kadar Kepler görevinde binlerce gezegen keşfedilmiştir ve daha fazlasının NASA’nın Ötegezegen Geçişlerini İnceleme Uydusu (TESS) görevi ile keşfedilmesi planlanmaktadır.
Siyah daireyi görüyor musunuz? Bu Venüs. Güneş önünden transit geçişinde 2012’de çekilmiş. (Kaynak: NASA Solar Dynamics Observatory)
Kaynak: NASA