Elektromanyetik tayf, insan gözünün göremediği olanlar da dâhil olmak üzere tüm ışık türlerini içeren bir sınıflandırma biçimidir.
Elektromanyetik tayf, ışığın bütün dalga boylarını içeren bir sınıflandırmadır. Elektromanyetik tayfı daha iyi anlayabilmek için dalgalardan kısaca bahsederek kullanılan terimlere bir göz atalım.
Dalgalar
Dalgalar birçok farklı biçimde ortaya çıkar. Sismik dalgalar, deprem olurken zemini sarsar. Işık dalgaları, evreni dolaşarak uzak yıldızları görmemizi sağlar ve ses dalgaları, algılayabildiğimiz sesleri işitmemizi sağlar. Peki, tüm bu farklı dalga çeşitlerinin ortak noktası nedir? Dalga, enerjiyi bir yerden başka bir yere taşıyan düzensizliktir. Dalganın hareket etmesiyle enerji aktarılır.
Dalgaların genel olarak tanımı: enerji taşıyan titreşimlerdir. Dalgaları iki başlıkta inceleriz: Mekanik dalgalar ve Elektromanyetik dalgalar. Mekanik dalgalar yayılmak için bir ortama ihtiyaç duyarlar (Örneğin; su dalgaları, ses dalgaları gibi). Elektromanyetik dalgalar ise Elektrik ve Manyetik alanların titreşimlerinden oluştuğundan yayılmak için ortama ihtiyaç duymazlar. (Örneğin; mikrodalgalar gibi)
Bilim insanları dalgaları tanımlamak, ölçmek ve hesaplamalarında kullanabilmek için dalgalar için belirli terimler kullanmaktadır. Bunlardan bazıları: dalga boyu, frekans ve genliktir.
Dalga Boyu: Dalga boyu, bir dalganın iki tekrarlayan dalga tepesi arasındaki mesafedir.
Frekans: Belirli bir noktadan bir saniyede kaç dalga geçtiğinin ölçüsüdür.
Genlik: Dalga tepesinin sıfır noktasına olan düşey uzaklığıdır.
Elektromanyetik Tayf (Spektrum)
Elektromanyetik tayf tüm ışık türlerini içerir. Bu tayfta gözümüzle görebildiğimiz ışık görünür bölgede yer alır. Bu bölge elektromanyetik tayfın oldukça küçük bir bölümünü oluşturur. Beynimiz görünür bölgedeki ışıkları, dalga boylarına göre farklı renklerde algılar. Kırmızı görebildiğimiz en düşük enerjiye sahip ışık iken, mor görebildiğimiz en yüksek enerjiye sahip ışıktır. Bu sınırlar ötesindeki ışıkları gözümüzle göremeyiz.
Elektromanyetik tayfın bir ucunda, görünür bölge ışıklarının dalga boylarından oldukça büyük dalga boyuna sahip radyo dalgaları bulunurken, diğer bir ucunda ise görünür bölge ışıklarının dalga boylarından oldukça küçük dalga boyuna sahip gama ışınları bulunur. Bu tayfta dalga boyları arttıkça dalgaların enerjileri azalır. Yani radyo dalgaları en düşük enerjiye, gama ışınları ise en yüksek enerjiye sahiptir. Bu iki uç nokta arasında (radyo dalgaları ve gama ışınları): Mikrodalga, kırmızıöte, moröte (ultraviyole) ve röntgen (X) ışınları bulunur. Görünür bölge dışında bu tayfta bulunan diğer ışınları insan gözü göremese de bilim insanları bu bölgede araştırma yapabilmek için çeşitli teknikler kullanırlar. Örneğin; sadece kırmızı öte ışığı geçiren filtrelere sahip araçlar ile kırmızıöte ışınlar hariç diğer ışınlar filtrelenerek bu ışını inceleme fırsatı bulurlar.
Astronomlar, araştırmalarında bu tayfın hepsini kullanırlar. Örneğin; kalın bir gaz tabakası arkasındaki yıldızları görünür bölgede gözlemleyemezken, radyo dalgalar aracılığı ile bu yıldızları gözlemleyebilirler. Astronomlar aynı zamanda yıldızları yaydığı enerjilere bakarak mavi olan yıldızların daha sıcak, kırmızı olan yıldızların göreli olarak daha soğuk olduğunu keşfettiler.
Kaynaklar:
İstanbul Teknik Üniversitesi Astronomi Kulübü
Live Science